Minh sinh ra và lớn lên trong một bản nhỏ heo hút ở vùng cao Tây Bắc. Gia đình em nghèo, nhưng lúc nào cũng đầy ắp tiếng cười. Bố mẹ Minh làm nghề rẫy, quanh năm lam lũ với nương đồi, nhưng chưa bao giờ để em phải thiếu sách vở hay một bữa ăn đạm bạc trước khi tới trường. Mỗi tối, dưới ánh đèn dầu lập loè, Minh học bài còn mẹ thì vá áo, cha ngồi bên chuốt từng cây viết chì bé xíu – những hình ảnh ấy đã in hằn vào trí nhớ em, như một phần máu thịt.
Minh học giỏi đều các môn, đặc biệt là môn Văn. Em mê những bài thơ buốt lòng của Nguyễn Du, say sưa với câu chữ sâu sắc của Nguyễn Huy Thiệp. Thầy cô trong trường ai cũng thương Minh – vừa ngoan, vừa học giỏi lại sống chan hòa với bạn bè. Kỳ thi tốt nghiệp THPT đang cận kề, Minh ôn tập ngày đêm, mơ ước trở thành sinh viên ngành sư phạm để về dạy cho chính lũ trẻ ở bản làng mình.
Nhưng số phận trớ trêu. Chỉ còn ba ngày nữa là bước vào kỳ thi, một trận lũ quét bất ngờ đổ xuống giữa đêm. Đất đá ào ào từ trên núi tràn xuống bản, con suối nhỏ hôm qua hiền hòa nay cuộn lên dữ dội. Bố mẹ Minh hôm ấy đang ngủ trong căn chòi tạm trên rẫy – nơi họ thường ở để kịp dậy sớm làm cỏ, tỉa ngô. Sáng hôm sau, cả bản bàng hoàng khi chỉ tìm thấy thi thể của mẹ em dưới gốc cây dương già; còn cha thì mãi tới ngày thứ ba mới được đưa về trong chiếc võng đẫm nước và bùn đất.
Minh không khóc to, em chỉ lặng người đi. Ánh mắt sưng mọng, giọng nói khản đặc khi ôm di ảnh cha mẹ trong lễ tang đơn sơ. Mọi người khuyên em nghỉ thi, năm sau thi lại cũng được, mất mát thế ai mà học nổi. Nhưng Minh lắc đầu. Em lau nước mắt, cúi đầu trước bàn thờ cha mẹ rồi nói:
– “Con sẽ đi thi. Con phải đỗ. Để bố mẹ vui lòng, để con còn giúp bản mình thoát nghèo.”
Ngày thi, Minh mặc chiếc áo trắng đã cũ nhưng được giặt ủi phẳng phiu. Trên đầu em là vành khăn tang trắng toát, khiến nhiều người phải ngoái nhìn đầy xót xa. Em ngồi trong phòng thi, gương mặt sạm nắng nhưng đôi mắt kiên cường. Bài thi môn Văn hôm ấy là đề nghị luận về nghị lực vượt khó – như thể số phận đã gửi đến Minh một sự gắn kết kỳ lạ. Em viết một mạch, không ngừng nghỉ. Từng câu chữ tuôn trào, như nước mắt em đã đổ cạn từ trước đó. Bài thi là tiếng lòng, là lời hứa, là tất cả nỗi đau và ý chí mà một cậu bé 18 tuổi đang gánh chịu.
Sau khi đỗ thủ khoa, Minh nhận được thư mời từ nhiều trường đại học danh tiếng trên cả nước. Có trường hứa sẽ tài trợ toàn bộ học phí, có nơi cam kết hỗ trợ chi phí sinh hoạt nếu Minh theo học. Nhưng em không đắn đo lâu. Minh chọn nộp đơn vào Trường Đại học Sư phạm Hà Nội – ngành Sư phạm Ngữ văn.
Khi được hỏi tại sao không chọn ngành kinh tế hay công nghệ để dễ đổi đời, Minh chỉ mỉm cười:
– “Em từng được nâng đỡ bởi những người thầy tận tâm. Em muốn trở thành một người như thế. Em không muốn tụi nhỏ ở bản mình lớn lên mà vẫn chỉ biết cái chữ qua mẩu giấy cũ hay truyện cổ được kể bằng lời. Em muốn mang tri thức về lại nơi em sinh ra.”
Trong những năm đại học, Minh vẫn giữ lối sống giản dị. Em xin làm gia sư thêm ngoài giờ để tự lo chi phí sinh hoạt, còn tiền học được tài trợ từ học bổng cho thủ khoa. Mỗi dịp nghỉ hè, thay vì về quê nghỉ ngơi, Minh lên các bản vùng sâu vùng xa dạy miễn phí cho học sinh dân tộc thiểu số. Có năm, em đi bộ gần 10 cây số qua đèo dốc để đến một điểm trường chỉ có vài học sinh và một mái tôn cũ.
Bọn trẻ yêu quý Minh lắm. Chúng gọi em là “thầy giáo khăn tang” – bởi ký ức năm ấy, khi em đi thi vẫn còn nguyên trong tâm trí nhiều người.
Bốn năm sau, Minh tốt nghiệp loại xuất sắc. Em từ chối lời mời ở lại trường làm giảng viên, cũng từ chối cơ hội đi du học. Minh xin trở về quê, nộp hồ sơ về dạy tại trường THPT nơi mình từng học – ngôi trường nhỏ nằm giữa núi đồi.
Ngày đầu tiên Minh trở lại trường với tư cách một thầy giáo, sân trường như vỡ òa. Thầy cô cũ nắm tay em nghẹn ngào, học trò thì nhìn em bằng ánh mắt rạng ngời. Minh bước lên bục giảng, tay run nhẹ khi viết những dòng đầu tiên bằng phấn trắng – lần này, không còn là học sinh, mà là người gieo chữ.
Dù lương giáo viên vùng cao không cao, Minh vẫn sống hạnh phúc. Em đi bộ đến từng nhà vận động học sinh không bỏ học. Em xin sách, xin quần áo cũ từ bạn bè trên thành phố mang về phát cho học trò. Có hôm mưa bão, đường sạt lở, Minh vẫn đội áo mưa đi dạy, chân bùn lấm lem nhưng mắt sáng như đuốc.
Minh lập ra một lớp học buổi tối cho người lớn – những ông bố, bà mẹ chưa biết chữ. Em nói:
– “Một đứa trẻ học giỏi là một hy vọng, nhưng cả bản học được chữ, thì đó là tương lai.”
Mười năm sau, Minh không chỉ là thầy giáo. Em trở thành tấm gương sống, là người khiến cả vùng núi này tin rằng:
“Từ một nỗi đau, nếu biết đứng dậy, người ta có thể trở thành ánh sáng cho những người khác.”
Và có lẽ, ở đâu đó giữa tầng trời, cha mẹ Minh đang mỉm cười trong thanh thản. Vì đứa con trai nhỏ năm nào, giờ đã là người thắp lên ước mơ cho cả một thế hệ.
